maart 2017
Een paar maal heb ik meegemaakt dat mensen die ik heel goed kende, om euthanasie hebben gevraagd. De eerste keer betrof het een vijftiger die leed aan darmkanker in een ver gevorderd stadium. Het was geen doen meer. Zijn naasten begrepen zijn verzoek en hadden er met alle verdriet vrede mee. De tweede keer betrof het een zeventiger met long-emfyseem. Hij kreeg steeds minder lucht en was moe, zo moe. De derde keer betrof het een vrouw van in de zestig. Ze had een zware kankerbehandeling ondergaan die veel van haar had gevergd. Het verbaasde haar zelf dat de therapie eindelijk toch baat bleek te hebben en kon daar niet eens blij om zijn. Ze had zich met haar naderende einde verzoend. Het was moeilijk om zich op een nieuw perspectief te richten. En toen de bloedwaarden opnieuw stegen staakte ze met een zucht van verlichting alle therapie, vroeg en kreeg euthanasie, beleefde nog wat mooie weken en stierf in vrede. De vierde keer betrof een oude vrouw die weinig mankeerde, helder van geest maar wel had ze last van evenwichtsstoornissen. Ze dreigde steeds vaker te vallen en toen dat opnieuw gebeurde wilde ze niet langer leven. Haar grootste angst was het verpleeghuis. Ze wilde perse thuis sterven. En dat is ook gebeurd.
Voor alle vier gevallen geldt dat de mensen die het betrof verder leven ondoenlijk vonden. Hun lijf liet het afweten met alle verdriet, rouw en angst die daar bij hoort. En hun naasten hebben vol liefde en respect op hun verzoek gereageerd. Maar niet in alle vier gevallen op dezelfde manier. Er waren ook vragen en moeiten bij de naasten. Jij sterft waardig en in vrede maar ik blijf achter. Kon je niet langer blijven bij mij? Is jouw leven voltooid? Maar er was nog zoveel dat ik met je had willen delen, zoveel nog wilde ik van jou houden.
Wanneer is een leven voltooid? Die vraag is verschrikkelijk moeilijk te beantwoorden. Vaak ben ik met stomheid geslagen als ik meemaak dat een leven van een lief mens met ongeluk of ziekte wordt geslagen. Dat is helemaal nog niet voltooid, denk ik dan primair. Daar had nog een heleboel gezegd en gedaan moeten worden, geroepen en gezoend. Maar het is niet anders. En wat een zegen als je dan gaandeweg leert aanvaarden, loslaten, rouwen, sterven. Maar voltooid? Wanneer is een leven voltooid? Wie kan dat zeggen? Wie mag dat zeggen?
Toch wordt deze term tegenwoordig volop in de mond genomen. Er is zelfs een wetsvoorstel voltooid leven. De term slaat op mensen die 75 plus en gezond van lijf en leden zijn, (maar geen fitte vijftigers of zestigers meer) en niet langer willen leven. Ze vinden van zichzelf dat ze klaar met leven zijn.
Tijdens twee verkiezingsdebatten in februari 2017 gebruikte Alexander Pechtold van D66 als voorbeeld een weduwnaar die een fantastisch huwelijk had, regelmatig bezoek heeft van zijn kinderen en kleinkinderen, maar die ook merkt dat zijn hobby's en andere dingen 'minder worden'. Is dit leven voltooid? Wie kan dat zeggen?
In de liberale mensvisie is dat het onvervreemdbare recht van het individu zelf. Alleen jij zelf kunt zeggen dat je leven voltooid is. En jij mag dat ook zeggen. Wanneer jij bij volle verstand echt vindt dat je leven voltooid is, dan is dat zo en heb je recht op hulp bij zelfdoding.
Maar is je leven voltooid als je zelf vindt dat het voltooid is? We gaan er vanuit dat het om iemand gaat die weliswaar 75plus maar verder goed gezond is. Om bij het voorbeeld van Pechtold te blijven: Vinden zijn kinderen en kleinkinderen die regelmatig bij opa op bezoek komen ook dat zijn leven en hun bezoeken aan hem voltooid zijn? Of telt dat niet? Opa is klaar met leven. Dat mag zo zijn maar dat is wat anders dan voltooid leven. Voltooid leven klinkt veel te mooi voor iemand die hulp bij zelfdoding wil. Is je leven voltooid als je hobby’s minder worden? Is je leven voltooid als het fysiek minder gaat? Kun je helemaal alleen die vraag goed beantwoorden?
Niemand leeft op een individueel eiland. Een mens is een sociaal wezen. Er zijn naasten die met jou hun leven delen. En er is een samenleving die van alles vindt. Die bijvoorbeeld vindt dat gezond, fit en ongeschonden leven de norm is. En die zelfde samenleving vindt dan ook, als de wet wordt aangenomen, dat een individu recht heeft om te kiezen voor zelfdoding. De voorstanders van de wet voltooid leven bedoelen daarmee barmhartig te zijn. Maar ik denk dat het onbarmhartig uit kan pakken. Wie kan zeggen of en wanneer een leven voltooid is? Het individu dat hoe dan ook door de samenleving beïnvloed wordt? De oudere medemens die het gevoel heeft dat hij een last geworden is? Wat is eigenlijk voltooid leven? Aan welke norm wordt dat afgemeten?
Tijdens een verkiezingsgesprek bij Nieuwsuur-TV werd Alexander Pechtold geconfronteerd met een kiezer die tegen hem zei dat hij niet tot zijn 75e wilde wachten om hulp bij zelfdoding te krijgen. Hij wilde nu. “Dat vind ik heftig”, reageerde Pechtold. Ja. Dat is het ook. De doodswens is heftig. Daar zit een diep verdriet achter of je nu 57 of 75 bent. En wij allemaal zijn geroepen om een mens in dat diepe verdriet nabij te zijn. En soms betekent dat ook dat een mens geholpen wordt waardig te sterven. Daar hebben wij onze euthanasie-wetgeving voor. Ook mensen die fysiek gezond zijn maar ondraaglijk psychisch lijden kunnen een beroep doen op die wet voor hulp. Daar hebben we geen nieuwe wet voor nodig die met mooie woorden het recht op hulp bij zelfdoding regelt. En je kunt van een leven dat in zelfdoding eindigt van alles zeggen maar niet dat het is voltooid want er is zoveel, zoveel dat niet is voltooid.
De dichter Huub Oosterhuis heeft het voor mij prachtig verwoord in een lied dat in veel kerken in de tijd voor Pasen wordt gezongen:
Een mens te zijn op aarde
is pijnlijk begenadigd zijn
en zoeken, nooit verzadigd zijn,
is rusten in de aarde
als alles is volbracht.
Hoe zullen wij volbrengen
wat door de eeuwen duren moet:
een mens te zijn die sterven moet?
Wij branden van verlangen
tot alles is voltooid.
