Home



Geloofscursus
Jan BosContact:
Jan C. Bos
Wagnerkade 59,
2102 CT Heemstede
T  023 5332455
E jancbos@antenna.nl




De Maaltijd van de Heer
Bindmiddel of struikelblok?


Van de eerste christenen wordt al verteld dat ze met elkaar “het brood braken”. (Handelingen 2) De maaltijd met brood en wijn is, samen met het horen van het Woord van God de kern van de christelijke liturgie. Volgens de Evangelisten en de apostel Paulus is deze maaltijdviering door Jezus zelf ingesteld toen Hij vlak voor zijn dood met zijn leerlingen de joodse paasmaaltijd gebruikte.
Paulus schrijft in 1 Kor 11:
Want wat ik heb ontvangen en aan u heb doorgegeven, gaat terug op de Heer zelf. In de nacht waarin de Heer Jezus werd uitgeleverd nam hij een brood, sprak het dankgebed uit, brak het brood en zei: ‘Dit is mijn lichaam voor jullie. Doe dit, telkens opnieuw, om mij te gedenken.’ Zo nam hij na de maaltijd ook de beker, en hij zei: ‘Deze beker is het nieuwe verbond dat door mijn bloed gesloten wordt. Doe dit, telkens als jullie hieruit drinken, om mij te gedenken.’ Dus altijd wanneer u dit brood eet en uit de beker drinkt, verkondigt u de dood van de Heer, totdat hij komt.
De evangelist Mattheüs heeft een bijna gelijke tekst. Mattheüs voegt bij het bloed van het verbond de tekst toe: dat voor velen wordt vergoten tot vergeving van zonden Deze teksten zijn de basis van de viering van de Maaltijd van de Heer door alle eeuwen heen.
Door de verbinding met de paasmaaltijd draagt de maaltijd van de Heer het karakter van een offer-maaltijd. In het Oude Testament wordt met een offermaaltijd de verzoening tussen God en zijn volk bezegeld. Zoals in de paasmaaltijd het paaslam wordt gegeten zo wordt Jezus nu gezien als het paaslam. Hij is het Lam Gods. In de maaltijd wordt de verzoening gevierd.

Latere kerkelijke ontwikkelingen
Rond de Maaltijd van de Heer is een hele theologie gegroeid.
1    “Dit is mijn lichaam” wordt in de Middeleeuwen steeds letterlijker verstaan. Dit letterlijke verstaan mondt uit in de transsubstantiatie. Dat wil zeggen: het brood verandert in het lichaam van Christus, de wijn verandert in zijn bloed. Zo wordt het offer van Christus letterlijk present gesteld
2        Die verandering gebeurt als de gewijde priester in het tafelgebed uitspreekt “Dit is mijn li-chaam”; “Dit is mijn bloed. Vanaf dat moment is Christus werkelijk aanwezig in brood en wijn. Dit wordt de consecratie genoemd.
3        Het present stellen van het offer door de gewijde priester middels de consecratie wordt gaandeweg steeds meer als noodzakelijk gezien om God gunstig te stemmen. Alleen de gewijde priester kan het heil aan de gelovige bemiddelen

De kerkhervorming in de zestiende eeuw
In de kerkhervorming rees verzet tegen de punten 2 en 3. Niet zozeer tegen punt 1.
Waarom vooral de punten 2 en 3? Omdat dit aanleiding werd tot machtsmisbruik. De kerk bepaalde of je wel of niet in de hemel kwam.
Daartegenover formuleerde de reformatie: Door het geloof wordt je gered.
Na de kerkhervorming volgde er veel strijd en polarisatie. Het RK concilie van Trente vervloekte ieder die niet de katholieke opvattingen over de transsubstantiatie en het gewijde ambt onderschreef. Van protestantse zijde kwam men met de beruchte zondag 80 van de Heidelbergse Catechismus. Die veronderstelt dat de priester Christus opnieuw offert en noemt dat een vervloekte afgoderij. Het zit nog in veel rooms-katholieke en protestantse genen.
Maar de tijden veranderen en er groeit over en weer begrip voor elkaar.

De maaltijd van de Heer in de oecumene
Katholieken en protestanten vinden elkaar ondanks accentverschillen, in het opnieuw doordenken van de Bijbelse wortels van de Maaltijd van de Heer en wat daarover in de vroege kerk is beleden.
a    De Maaltijd van de Heer draagt het karakter van een offermaaltijd. Wij eten en drinken het lichaam en bloed van Christus. Wij eten het Lam Gods. In de maaltijd wordt het offer van Christus opnieuw present gesteld. Wij delen er de vrucht van.
In de Bijbel is het niet zo dat het offer noodzakelijk is om God gunstig te stemmen. De offermaaltijd is niet de voorwaarde voor maar de uitdrukking van Gods genade. We bewerken zijn liefde niet. We delen in Zijn liefde.
Al vanaf 200 wordt de viering van de maaltijd ook het aanbieden van een offer genoemd. Wij offeren God onze gebeden, onze gedachtenis, onze toewijding. Wij offeren God onze dank. Dat klinkt erg katholiek maar ook protestanten hebben hier weer meer oog voor gekregen.
b    De maaltijd is een teken van het vernieuwde verbond tussen God en alle mensen die met Christus verbonden zijn. In de maaltijd vieren wij de gemeenschap met Christus en met elkaar. En we zien vooruit naar de toekomst waarin wij allen met Christus leven bij God.

De aanwezigheid van Christus in brood en wijn.
Katholieken en protestanten geloven allebei in de aanwezigheid van Christus in brood en wijn.
Hier klinkt de taal van het geloof, niet die van de natuurwetenschap. Geloofstaal maakt gebruik van de kracht van symbolen. De Nederlandse vlag bijvoorbeeld is veel meer dan drie lappen katoen. De vlag drukt onze nationale identiteit uit. Daarom wordt de vlag met eerbied behandeld.
Zo is ook het avondmaalsbrood een krachtig symbool. Door de Geest verandert dit brood in het teken en zegel van Gods liefde in Christus. In de katholieke geloofsbeleving is veel meer gevoeligheid voor het symbool dan in de protestantse geloofsbeleving. Daar kunnen protestanten nog wel wat van leren. Maar er is veel meer dat ons bindt dan dat ons scheidt
Hoe is Christus aanwezig? “Door zijn Geest” zegt de Heidelbergse Catechismus. Daar zal ook een katholiek het mee eens kunnen zijn. In de Nieuwe Catechismus die de Rooms-katholieke bisschop-pen van Nederland in 1966 uitgaven, wordt het zo verwoord (pg 404) “het brood is wezenlijk ont-trokken aan zijn normale menselijke bestemming en geworden tot het brood dat de Vader ons schonk: Jezus zelf”. Daar kan ook een protestant zich in herkennen: De Geest van Christus bewerkt dat het brood voor de maag wordt tot brood voor het hart.

Bindmiddel of struikelblok?
Vergeleken met de jaren van de Nieuwe Catechismus (1966) is het katholieke leergezag weer veel massiever geworden. De bisschop verbiedt protestanten en katholieken samen de maaltijd van de Heer te vieren. Dat kan niet omdat protestanten niet zouden geloven in de werkelijke aanwezigheid van Christus in brood en wijn.
Dat geloven protestanten wel maar tegelijk houden ze hoog dat die aanwezigheid niet het eigendom is van de katholieke hiërarchie. Christus deelt zich uit aan allen die in Hem geloven, ook aan de gelovigen buiten de katholieke kerk.
Als Paus en bisschoppen daarin mee zouden gaan zouden ze hun eigen belangrijke machtspositie relativeren. Zijn ze daartoe bereid? Daar lijkt het nog niet echt op. Zou dat de ware reden kunnen zijn waarom protestanten niet welkom zijn aan de communie in een katholieke Eucharistieviering?

De officiële Rooms-katholieke kerk hecht sterk aan haar sacramentele identiteit. Paus en bisschop-pen vertegenwoordigen Christus. Daarmee gooien ze hoge ogen in onze beeldcultuur. Maar het is tegelijkertijd heel autoritair.
Bij Protestanten ligt veel meer nadruk op het grondvlak, op de positie van het gewone gemeentelid die het “ambt van alle gelovigen” draagt.

Maar misschien dat de Geest die ook aan de katholieke en protestantse gelovigen op het grondvlak van de kerk is gegeven en hen bij elkaar heeft gebracht, ook aan paus en bisschoppen nieuwe inzichten leert Want de bedoeling van de Maaltijd van de Heer is dat het een bindmiddel is en geen struikelblok.